Posłuchaj:
Przerwane milczenie!
Żołnierze Błękitnej Armii Hallera pogrzebani w bezimiennej mogile po 99 latach odzyskali tożsamość!
Odkryliśmy prawdę o zachowanej we wsi Susły na Ukrainie mogile. Bez ekshumacji doszło do identyfikacji poległych tu 26 czerwca 1920 roku 62 polskich żołnierzy.
Jako fundacja zajmująca się sztuką zostaliśmy w maju 2018 roku zaproszeni do ukraińskiej miejscowości Susły, leżącej 6 km. od historycznego Zwiahla (dziś Nowogród Wołyński) - do pomocy w wykonaniu wystroju kościoła zbudowanego przez lokalną ludność. Wieś Susły założyli polscy osadnicy w XVI wieku.
Moją uwagę w czasie pracy zwróciły dwie zadbane mogiły. Z rozmów wynikło, że jest to mogiła żołnierzy, którzy polegli w walkach pod Zwiahlem w 1920 roku i do lat 90-tych była ukryta- (nie wolno było o niej wspominać). Ukrywano również wiedzę, że pod krzyżem na wjeździe do wioski znajduje się mogiła polskiego oficera. Dopiero w 2014 roku sołtys wsi postarał się o upamiętnienie, wykonanie tablic pamiątkowych i obudowanie mogiły. Jak się dowiedziałem, pierwotnie mogiły były dwie. Jedną z nich niestety rozorano. Ludzie pozbierali kości z pola i pochowali w mogile na cmentarzu.
W związku z tym, że w zaplanowanym wystroju kościoła pozostawiłem miejsce na upamiętnienie rzeźbami poległych we wsi żołnierzy, postanowiłem dowiedzieć się o nich więcej . Wojskowe Biuro Historyczne na moją prośbę podało jedno nazwisko zapisane jako poległego w Susłach. Jest nim ppor. Kazimierz Zeńczak odznaczony pośmiertnie medalem Virtuti Militari V Stopnia.
I powstał kłopot. Nazwisko całkowicie się nie zgadzało z informacjami jakie przekazano na stronach internetowych. Podaje się, że w tej wsi spoczywają żołnierze 26 Pułku Piechoty. A ppor. Zeńczak do niego nie należał. Co więc tam robił? Na podstawie jego nazwiska dotarłem do opisu bitwy w Susłach jaka miała miejsce 26 czerwca 1920 roku. Opis umieszczony w książce „Zarys Historii Wojennej 2-go Pułku Saperów Kaniowskich”, Porucznika Romualda Bielskiego z 1931 roku ukazał , iż rzeczywiście ppor. Zeńczak poległ wraz por. Grzegorzem Sikorskim w Susłach.
Chcąc uzyskać więcej informacji, fotografie, podzieliłem się informacją w grupie facebook. Pod postem zgłosił Pan Zbigniew Kiełb, który poinformował, że 2018 roku odtwarzał na podstawie fotografii tablicę poświęconą 1 Kompanii 13 Batalionu 2 Pułku Saperów Kaniowskich, która została wykonana w 1926 roku i uległa zniszczeniu. Jak się okazało, na tablicy są umieszczone nazwiska poległych jakie znajdują się również w opisie por. Bielskiego. Dodatkowo ilość osób na tablicy zgadza się z ilością poległych w opisie. Opis dzieli poległych na: 2 oficerów, 4 podoficerów i 56 saperów. Liczba wraz ze stopniami zgadza się z wymienionymi na tablicy.
Na fotografiach: Mogiła na cmentarzu i pod krzyżem, opis bitwy w Susłach 26 czerwca 1920 roku, nowa i stara tablica pamięci.
Możemy więc stwierdzić, że dokonaliśmy identyfikacji miejsca, w którym spoczywają żołnierze 1 Kompanii 13 Batalionu 2 Pułku Saperów Kaniowskich pochodzących z Błękitnej Armii Hallera.
11 maja 2019 roku na mogile zapalili znicze: Ambasador Rzeczypospolitej Polskiej na Ukrainie Bartosz Cichocki oraz Konsul Generalny RP w Winnicy Damian Ciarciński. Zostali oni poinformowani o identyfikacji mogiły.
Zapraszamy do wspierania projektu.